Cemaat vakıflarının son gerçekleştirdikleri yönetim kurulu üye seçimlerinde dayandıkları kanun 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’dur. Vakıflar Kanunu’nun “Yönetim ve Temsil” başlıklı 6. Maddesinin 3. Fıkrası “Cemaat vakıflarının yöneticileri mensuplarınca kendi aralarından seçilir. Vakıf yöneticilerinin seçim usul ve esasları yönetmelikle düzenlenir” hükmünü haizdir. Bu kanuna dayanılarak 27.09.2008 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Vakıflar Yönetmeliği”nin 29, 30, 31, 32 ve 33. Maddeleri cemaat vakfı yönetim kurulu üyelerinin nasıl seçileceğine ilişkin usul ve esasları belirlenmektedir. Yönetmeliğin anılan maddeleri;

Seçim çevresi

MADDE 29 – (1) Cemaat vakfı hayratının bulunduğu ilçe, o vakfın seçim çevresidir. Ancak, vakfın müracaatı üzerine bölge müdürlüğünce yapılan araştırma sonucuna göre; cemaat vakfının bulunduğu ilçede yeterli cemaatin bulunmaması hallerinde vakfın bulunduğu il, vakfın bulunduğu il mücavir alanında yeterli cemaatin bulunmaması halinde ise cemaati en fazla olan çevre il Genel Müdürlükçe seçim çevresi olarak ilan edilebilir.

Yönetim kurulunun oluşturulması ve seçim süresi

MADDE 30 – (1) Cemaat vakıflarının yönetim kurulu seçimlerinde;

1. a) Vakfın yönetim kurulu seçimine, vakıf veya hayratından yararlanan cemaat mensupları katılır.
2. b) Her vakıf için ayrı bir yönetim kurulu seçilir ve yönetim kurulu seçimleri dört yılda bir yapılır. Cemaat vakfı yönetim kurulu yedi üyeden oluşur. Ancak, cemaat sayısının yetersizliği durumunda yönetim kurulu en az üç üyeden oluşturulabilir. İstifa, ölüm, görevden alma ve benzeri nedenlerle boşalan yönetim kurulu üyelikleri yedek üyelerle tamamlanır. Ancak üye sayısının üçten aşağı düşmesi halinde, yeni yönetim kurulu seçimi üç ay içerisinde yapılır. Vakfın işleyişi açısından yediden fazla üyeye ihtiyaç duyulması halinde ise yapılacak seçim tarihinden iki ay önce Genel Müdürlüğün olumlu görüşü ile yönetim kurulu üye sayısı artırılabilir.

Seçmenlik şartları

MADDE 31 – (1) Seçmenlerin;

1. a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması,
2. b) On sekiz yaşını doldurması,
3. c) Seçim çevresinde ikamet etmesi,

             şarttır.

Seçileceklerde aranılan şartlar

MADDE 32 – (1) Vakıf yönetim kuruluna seçilecek kişilerin 31 inci maddede belirtilen şartlara ek olarak aşağıdaki şartları da taşıması gerekir:

1. a) En az ilkokul mezunu olmak,
2. b) Kanunun 9 uncu maddesinde belirtilen suçların birinden mahkûm edilmemiş olmak.

Seçim usulleri

MADDE 33 –

• Cemaat vakıflarının seçimleri aşağıdaki usuller çerçevesinde yapılır:

1. Mevcut yönetim kurulu; seçmen listelerini, seçim tertip heyetinin kimlerden oluştuğunu, seçim tarihini, oy kullanma yerini ve hangi saatler arasında yapılacağını, oy sandığının nereye konulacağını, seçim tarihinden en az on beş gün önceden ilgili bölge müdürlüğüne bir dilekçe ile bildirir. Mevcut yönetim kurulunun görev süresinin sona ermesine rağmen yönetim kurulu seçimine gidilmemesi durumunda, ilgili bölge müdürlüğünce cemaat mensupları arasından belirlenen seçim tertip heyeti, seçim işlerini yürütür.
2. Yönetim Kurulu seçimi bir gün içinde sonuçlandırılır.
3. Seçmen listelerinde ve oy pusulalarında, vakıf ismi başa gelmek suretiyle, “…vakfı yönetim kurulu seçimi” tabirinden başka isimler kullanılamaz.
4. Seçim tertip heyetince, seçmen listelerinde semt, mahalle, cadde ve sokak temelinde gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra seçmen listesi seçim yapan vakfın merkezine asılır. Seçmen listelerinin askıdan indirileceği tarih cemaat gazeteleri veya diğer mahalli gazetelerden birinde ilan edilebilir.
5. Seçmen listeleri on beş gün süre ile askıda kalır. Bu süre içinde yapılacak itirazlar tertip heyetince karara bağlanır.
6. Cemaat vakfı yönetim kurulu seçimlerinde seçim tertip heyetince seçim tasnif kurulu oluşturulabilir.
7. Seçmen, oyunu bizzat kullanır.
8. Cemaat vakfı seçimleri noter huzurunda gizli oy ve açık tasnif usulü ile yapılır. Tertip heyetince seçim tarihinden iki ay önce Genel Müdürlüğün olumlu görüşü alınarak seçimler noter huzurunda yapılmayabilir. Adaylar aldıkları oy sayısına göre sıralanarak, vakıf yönetim kurulunun asıl ve yedek üyeleri düzenlenen seçim tutanağı ile belirlenir.
9. Cemaat vakıflarının yönetim kurulu seçimlerinin güvenliği ilgili valilik veya kaymakamlıkça sağlanır.
10. Seçim işlemleri tamamlandıktan sonra on gün içerisinde, seçilenlerin isim listesi, nüfus cüzdanı suretleri, ikametgâh belgeleri ve seçim tutanağının bir suretinin bölge müdürlüğüne verilmesi ile seçim tertip heyetinin görevi sona erer.
11. Seçim giderleri ilgili vakfın bütçesinden karşılanır.
12. Seçim işlemleri ile sonuçlarının ve seçilen kişilerin bu Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadıkları hususunda bölge müdürlüğünce araştırma yapıldıktan sonra, yeni seçilen vakıf yönetim kurulu üyelerine yetki belgesi verilir.
13. Seçim sonuçları ve yetki belgesi verilen yönetim kurulu üyeleri, bölge müdürlüğünce Genel Müdürlüğe ve ilgili valiliğe bildirilir.

• Cemaat vakıflarının seçim çevreleri ve seçimleri hakkındaki bilgiler, seçimden önce bölge müdürlüğü tarafından ilgili valiliğe bildirilir.

Yukarıda anılan mülga yönetmelik maddeleri uyarınca cemaat vakıflarının yönetim kurulu üyeleri seçilmekteydi. Ancak 19.01.2013 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren “Vakıflar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”in 1. maddesi ile Vakıflar Yönetmeliği’nin 29, 30, 31, 32 ve 33. maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır.

Seçim çevresi, yönetim kurulunun oluşumu, seçilme şartları ve seçim usullerini ayrıntılı olarak düzenleyen bu maddeler yerine aynı yönetmeliğe bir geçici madde eklenmiştir. Anılan yönetmeliğin geçici 2. maddesi “Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte görevde bulunan cemaat vakfı yönetim kurulu üyelerinden Kanunun 9 uncu maddesine aykırı olmayanların görevleri yeni seçimlere kadar devam eder.” hükmüne şamildir. Yönetmeliği çıkaran idare yeni bir düzenleme yapacağından bahisle geçici bir madde ekleyerek mevcut vakıf yönetim kurulu üyelerinin görevlerine devam etmelerini sağlanmıştır.

Vakıf seçimlerinin yapılmasını sağlayan maddelerin bir değişiklik yönetmeliği ile kaldırılmasının üzerinden 6 yıl geçtikten sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 14.03.2019 tarih ve E:40958 sayılı tebliğ ile “…Vakıfların iş ve işlemlerinin devamlılığı için yeni düzenleme yapılıncaya kadar mevcut yönetim kurulu üye sayısı eksilen vakıflarda kalan yönetim kurulunun kararıyla kendi cemaati arasından mevcut yönetim kurulu üye sayısını tamamlayabilecekleri hususunda cemaat vakıflarının bilgilendirilmesi…” ne karar vermiştir.

Aradan geçen bunca zamanda idare tarafından yönetim kurulu üye seçimine ilişkin bir yönetmelik düzenlenmemiş ve mevcut yönetim kurulu üyeleri kendi aralarında yeni yönetim kurulu üyesi seçmeye/atamaya başlamışlardır.

Ankara 7. İdare Mahkemesi’nin 2020/1005 E., 2020/2244 k. sayılı ilamı İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün 14.03.2019 tarih ve E:40958 sayılı işlemini iptal etmiştir.

İPTAL EDİLEN İŞLEM

İdare Mahkemesinin ilamında her ne kadar açıklık bulunmasa da iptal edilen işlem kısa bir incelemeden sonra tespit edilebilecek niteliktedir. Davacı tarafından iptali talep edilen işlem;

• Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 11.03.2019 tarih ve 38094 sayılı işlemi
• İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün 14.03.2019 tarih ve E:40958 sayılı işlemi

İdare mahkemesinin anılan kararı neticesinde cemaat vakıfları yönetim kuruluna üye seçimi yapılmasının önünü açılmamış yalnızca Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün “Vakıfların iş ve işlemlerinin devamlılığı için yeni düzenleme yapılıncaya kadar mevcut yönetim kurulu üye sayısı eksilen vakıflarda kalan yönetim kurulunun kararıyla kendi cemaati arasından mevcut yönetim kurulu üye sayısını tamamlayabilecekleri” şeklindeki kararını ve buna ilişkin yapılan tebliği iptal etmiştir.

Cemaat vakıflarında yönetim kurulu üye seçim yolunu açabilmek için iptal edilmesi gereken düzenleyici işlem 19.01.2013 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren “Vakıflar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”in 1. maddesidir. Bu yönetmelik bir düzenleyici işlem olduğundan dolayı da iptali için dava açılması gereken mercii 2575 Sayılı Danıştay Kanunu’nun 24/1-c maddesi uyarınca Danıştay’dır. Dolayısıyla anılan kararda iptal edilen işlem cemaat vakıflarının seçimini engelleyen yönetmelik değil Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yönetim kuruluna yeni üye atama yetkisi veren tebliğdir.

İPTAL EDİLEN İŞLEMLERİN GEREKÇESİ

Her ne kadar hukuka aykırı olarak tesis edilen bu işlemin iptali için pek çok gerekçe bulunsa da mahkeme tarafından bu gerekçeler iki başlık altında toplanmıştır.

1. C. Anayasası Tarafından Güvence Altına Alınan Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı

Anayasanın 67.maddesinde; vatandaşların, kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme, seçilme ve bağımsız olarak veya bir siyasi parti içinde siyasi faaliyette bulunma ve halkoylamasına katılma hakkına sahip olduğu hükme bağlanmıştır. Sayılan bu haklar Anayasanın Temel Haklar ve Ödevler başlıklı ikinci kısmında yer almaktadır.

Anayasanın “Temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması” başlıklı 13.maddesinde ise, “Temel hak ve hürriyetler, özlerine dokunulmaksızın yalnızca Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere bağlı olarak ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sözüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve lâik Cumhuriyetin gereklerine ve ölçülülük ilkesine aykırı olamaz.” hükmü yer almaktadır

Anayasanın yukarıda anılan amir hükümleri uyarınca; seçme ve seçilme hakkı kullanımının ancak kanun ile sınırlanabileceği tartışmasız olup, Devletin bu hakların kullanımını engelleyen sınırları kaldırmakla yükümlü olduğu açıktır.

Hal böyle iken her ne kadar yönetmelik ile seçim yapılıncaya kadar mevcut yönetim kurulu üyeleri tarafından diğer boşlukların doldurulabileceği düzenlenmiş ise de hem cemaat vakıfları üyelerinin seçme hakkını kısıtlayan hem de seçilme hakkına olanak tanımayan bu hakkın anayasaya aykırı olduğu tartışmasız bir geçektir. Nitekim Ankara 7. İdare Mahkemesi tarafından da işbu husus isabetli şekilde tespit edilerek anılan “Atama İşlemleri” nin anayasa tarafından vatandaşlara tanınan seçme ve seçilme hakkını kısıtladığı için iptaline karar vermiştir.

2. Vakıflar Kanununa Aykırılık

5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun 6. Maddesinde; Cemaat vakıflarının yöneticileri mensuplarınca kendi aralarından seçileceği ve Vakıf yöneticilerinin seçim usul ve esasları yönetmelikle düzenleneceği hüküm altına alınmıştır. Nitekim 2013 yılına kadar da yöneticilerin seçimi için yönetmelik mevcuttu. Ancak bir değişiklik yönetmeliği ile vakıflar yönetmeliğinin seçimlerinin usul ve esaslarını düzenleyen maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. Boşluğa mahal vermemek adına da geçici maddeler eklenmiş ve vakıflar genel müdürlüğü tarafından geçici tedbirler alınmıştır.

İdare tarafından düzenleyici işlemler ile seçim usul ve esaslarına ilişkin yönetmeliğin düzenlenmesi sürekli ertelenmiş ve yasal bir boşluk oluşmasına sebebiyet verilmiştir.

Ancak Vakıflar Kanunu’nun ilgili maddeleri açık olup, yöneticilerin kendi cemaatlerinden seçimle yönetime gelebileceği düzenlenmiştir. İdare tarafından yasal boşluğun doldurulması amacıyla 2019 yılında yapılan tebliğ ile kişilerin hak ve hürriyetleri sınırlandırılmış, cemaat üyelerinden başkaca kişilerin de cemaat vakıfları yönetim kuruluna üye olarak atanmasına olanak tanınmıştır.

Anayasa ve Vakıflar Kanunu’nun ilgili hükümleri açık olup, yasal bir boşluk bulunmasına halinde idarece Anayasa ile vatandaşlara tanınan hakların kullanımı engelleyecek şekilde kişi aleyhine düzenleme yapılması ve işlem tesis edilmesi, Anayasanın hakların ancak yasa hükmüyle sınırlanacağı yolundaki temel prensibine açık aykırılık teşkil edecektir.

Vakıflar Kanunu açıkken ve ortada idare tarafından bir yasal boşluk yaratılmışken yine idare tarafından tesis edilen bir işlem ile temel hak ve hürriyetlerin kısıtlanması, seçme ve seçilme hakkının engellenerek mevcut yönetim kurulu üyeleri tarafından atama yoluyla üye seçilmesi cemaat vakıflarının demokratikliğinin sekteye uğratmıştır.

İPTAL KARARININ MEVCUT YÖNETİM KURULU ÜYELERİNE ETKİSİ

Yukarıda ayrıntısı ile bahsedildiği üzere Ankara 7. İdare Mahkeme tarafından tesis edilen hükümde iptal edilen işlem vakıflar genel müdürlüğü tarafından cemaat vakıflarındaki boş yönetim kurulu üyeliklerinin doldurulması ve buna ilişkin işlemin ilgililere tebliğ işlemidir. Dolayısıyla bu hükmün cemaat vakıfları yönetim kurulu üyelikleri için yeni bir seçim yapılmasına olanak tanıdığı şeklinde yorumlanması mümkün değildir. Kaldı ki Vakıflar yönetmeliğinin seçimleri düzenleyen ilgili maddeleri bir düzenleyici işlem ile kaldırılmış ve bu düzenleyici işlemin iptali İlk derece mahkemesi sıfatıyla Danıştay’dan istenebilir. Bu sebeple Ankara 7. İdare Mahkemesi tarafından tesis edilen karar ile yeniden seçim yapılmasının önü açılmamıştır.

Peki, bu kararın iptalinin mevcut yönetim kurulu üyelerine etkisi ne olacaktır? Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu’nun 1993/247 E., 1994/559 K. ve 30.09.1994 tarihli ilamında; İdare hukuku ilkelerine göre, iptal davaları incelenirken, iptali istenilen işlemin tesis edildiği andaki durum yargılanır ve iptal kararı, idari işlemi tesis edildiği tarihten itibaren ortadan kaldırır. Çünkü sakat bir idari işlemin hukuk düzenine girmesi ile hukuka aykırı bir durum doğar. Bu durumun giderilebilmesi için iptal kararı hukuken sakat idari işlemi geriye yürür bir biçimde ortadan kaldırır ve hukuka aykırı işlem yapılmasından önceki duruma dönüleceğine hükmetmiştir.

Yerleşik Danıştay kararları ve doktrinde iptal edilen işlemlerin geriye yürüyeceği ve bu işleme dayanılarak tesis edilen işlemlerin ortadan kalkacağı yönünde görüş birliği vardır. Bu durumda Ankara 7. İdare Mahkemesince, Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün 11.03.2019 tarih ve 38094 sayılı tebliğ ile cemaat vakıfları yönetim kuruluna atama yapılmasına ilişkin işleminin ve bu işlemin tebliğine ilişkin İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün 14.03.2019 tarih ve E:40958 sayılı işleminin ortadan kaldırılmasına hükmetmesi ile 11.03.2019 tarihinden sonra cemaat vakıfları yönetim kuruluna atanan kişilerin üyelikleri düşecektir.

Netice itibari ile cemaat vakıflarının yönetim kurulu üyelikleri için yeniden bir seçim yapılamayacak, 11.03.2019 tarihinden sonra atanan üyeler hiç üye olmamış kabul edilecek ve Vakıflar Yönetmeliği’nin geçici ikinci maddesi uyarınca yönetmeliğin yayımlandığı tarihte görevde bulunan cemaat vakfı yönetim kurulu üyelerinden Kanunun 9 uncu maddesine aykırı olmayanların görevleri yeni seçimlere kadar devam edecektir.

İDARENİN HİZMET KUSURU NEDENİYLE SEÇİM YAPILABİLECEĞİNE İLİŞKİN GÖRÜŞ

Anayasa’nın 124. maddesinde; Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin, kendi görev alanlarını ilgilendiren kanunların ve Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla, yönetmelikler çıkarabileceği düzenlenmiştir. Her ne kadar Anayasa yönetmelik çıkarma konusunda idareye bir zorunluluk yüklemese de kanunlarda idareye yönetmelik düzenleme yükümlülüğü getirilebilmektedir.

 09.07.2018 tarihinde 30473 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 02.07.2018 tarih ve 703 Sayılı Kanunu Hükmünde Kararname ile kaldırılmadan önce 5737 sayılı Vakıflar Kanunu’nun Geçici İkinci maddesinde “Bu Kanunun ilgili maddelerinde düzenlenmesi öngörülen yönetmelikler en geç altı ay içinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulur.” denilmek suretiyle idareye yönetmelik yapma yükümlülüğü getirilmiştir. Anılan maddenin hemen devamında idarenin yönetmelik çıkarmaması durumunda bir aksaklık meydana gelmemesi adına “Bu yönetmelikler çıkarılıncaya kadar mevcut düzenlemelerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam olunur.” hükmü eklenmiştir.

İdarenin kendisine kanun ile yüklenilen bir yükümlülüğü (seçim yönetmeliği düzenleme) yerine getirmemesi nedeniyle Vakıflar Kanunu’nun Geçici İkinci maddesi gereği mevcut düzenlemeler geçerli olacaktır. Bu sebeple de hukuka aykırı olmayan ve mülga olması nedeniyle uygulama alanı bulmayan Cemaat Vakfı yöneticilerinin seçimine ilişkin Vakıflar Yönetmeliği’nin 29, 30, 31, 32 ve 33. maddeleri uygulanabilecektir. Ancak yukarıda belirtildiği gibi 703 sayılı KHK ile idareye yüklenilen yönetmelik yapma yükümlülüğü ortadan kaldırılmıştır. Bu durumda idarenin yönetmelik yapma gibi zorunluluğu olmadığı gibi kaldırılan yönetmelik maddelerinin uygulanması da mümkün olmayacaktır.

09.07.2018 tarihine kadar mülga seçim yönetmeliği uyarınca seçimler yapılabilecekken bu tarihten sonra Vakıflar Kanunu’nun Geçici İkinci maddesi kaldırıldığı için mülga seçim yönetmeliği uyarınca seçim yapılamayacaktır. Ancak hukuk camiasındaki bir takım görüşlere göre; idarenin seçim yönetmeliği düzenlememesi hizmet kusuruna sebebiyet vermekte, idarenin kendisine yüklenilen hizmeti geç işletmesi/hiç işletmemesi nedeniyle de yeni bir yönetmelik düzenlenene kadar mülga seçim yönetmeliği kullanılabilecek veya evrensel seçim ilkelerine göre seçimler yapılabilecektir.

SONUÇ

Ankara 7. İdare Mahkemesi’nin 2020/1005 E., 2020/2244 K. sayılı ilamı doğrultusunda her ne kadar seçim yapılabileceği öngörülüyor olsa da, idare mahkemesinin iptal ettiği işlemin değişiklik yönetmeliğine ilişkin maddeler olmadığı, iptal edilen işlemlerin idare tarafından gerçekleştirilen tebliğler olduğu nazara alındığında hukuken mülga yönetmelik hükümleri uyarınca bir seçim yapılması mümkün gözükmemektedir. Şayet mülga seçim yönetmeliği veya evrensel seçim kuralları uyarınca bir seçim yapılır ve bu seçim sonuçlarının tasdik edilmesi için idareye başvurulur ise idarenin vereceği karara göre idari dava yoluna gidilebilecek veya seçimler yapılabilecektir.